معرفی 11 خودرو برقی ایرانی؛ از آریانا ۷۹۲ تا ری‌را

مسئله تولید و رونمایی از خودروهای برقی ایرانی در کشورمان حکایت جدیدی نیست. همایش‌های داخلی و بین المللی کشور، بارها شاهد معرفی پروتوتایپ‌هایی از ماشین های الکتریکی ساخت ایران بوده‌اند که به صورت اوریجینال یا نسخه الکتریکی (تمام EV یا هیبرید پلاگین) مدل‌های رایج ایران خودرو و سایپا رونمایی شدند. با این حال، اخبار مربوط به خودروهای هیبریدی ایرانی همچنان در مراحل طراحی، بهسازی و وعده عرضه به بازار باقی مانده و باید انتظار بیشتری کشید تا شاید در پنج سال آینده، شاهد عرضه گسترده اولین خودروی تمام ایرانی برقی باشیم.

در این گزارش نگاهی به خودروهای برقی ایرانی خواهیم داشت که تا امروز به عنوان EVهای وطنی، چه در پروژه‌های آکادمیک و چه توسط گروه‌های صنعتی، معرفی شده‌اند.

وضعیت خودروهای برقی ایرانی چگونه است؟

سابقه ساخت اولین خودروهای برقی ایرانی مربوط به اوایل دهه ۸۹ می‌شود؛ اما تاریخچه تولید انبوه خودروهای تمام برقی، به دسامبر سال ۲۰۱۰ و کمپانی ژاپنی نیسان بازمی‌گردد. مدل Leaf، اولین خودروی مدرن تمام الکتریکی بود که تولید گاز خروجی آن برابر با صفر بود و در کلاس هاچبک خانوادگی چهاردر عرضه شد. بیش از یک دهه بعد و در سال ۲۰۲۳، نرخ فروش خودروهای برقی از ۱۴.۱ میلیون دستگاه در سال گذشت. انتظار می‌رود تا انتهای سال ۲۰۲۵، جهان شاهد افزایشی ۲۳.۵ درصدی در این سوی بازار باشد. باید منتظر ماند و دید ماشین های الکتریکی ساخت ایران، تا این هنگام چه سهمی خواهند داشت و نیاز کشور به خودروهای پاک، تا چه حد پاسخ داده خواهد شد.

درحال حاضر تعداد EVها و خودروهای پلاگینی هیبریدی وارداتی و مونتاژی در ایران کم نیست. گروه‎‌هایی از جمله KMC با رونمایی از J۷ برقی، ایران خودرو با لونا GRE، بهمن موتور با هونگچی E۵ و احتمالاً آرین موتور با لاماری ایما HEV، گزینه‎‌هایی برای علاقمندان به خودروهای الکتریکی در ایران عرضه نموده‎ اند. اما کمبود ایستگاه‌های شارژ کلاس ۳، نیاز به هماهنگ سازی کنتورهای مسکونی برای سازگاری با والباکس‌های مخصوص شارژ ماشین الکتریکی و افزایش ظرفیت تولید برق سرانه کشور، چالش‌هایی قابل تأمل به وجود آورده‌اند. در این شرایط، خودروسازان وطنی نیز با تعبیه سیستم الکتریکی روی مدل‌های حاضر، تلاش‌هایی جهت آپگرید و عرضه خودروهای هیبریدی ایرانی در دست انجام دارند.

خودروهای برقی ایرانی، از دهه ۸۰ تا سده ۱۴۰۰

اولین خودروهای برقی ایرانی، با استفاده از پلتفرم خودروهای موجود و اورهال پیشرانه مدل‌های احتراقی به همراه گنجاندن موتور الکتریکی ساخته شدند. نمونه‌های این حرکت را در خودروهایی از جمله «پراید البرز EV» ساخت گروه دانشجویان دانشگاه آزاد کرج می‌توان دید.

در ادامه با خودروهای الکتریکی ایرانی که طی ۲۰ سال اخیر سخنانی پیرامون آنها بوده و هست، آشنا خواهیم شد.

آریانا ۷۹۲، اولین ماشین برقی ایرانی

اگر امروزه چنین چهره‎‌ای رونمایی می‌شد، احتمالاً سازنده متهم به اسکی از سایبرتراک تسلا در طراحی ظاهری می‌گشت. با این حال، بدون چنین اتهامی هم آریانا به اندازه کافی جنجال آفرید. نه طراحی پیشرانه و نه ظاهر آن، مورد تایید قرار نگرفت. سازنده آریانا، آقای آرین ادعا داشت که اولین ماشین الکتریکی ساخت ایران، طی ۸ ساعت کامل شارژ می‌شود و شتاب صفر تا صد را در ۸.۸ ثانیه پر می‌کند. جالب است که قفل این رقم هنوز برای بسیاری از خودروهای میان رده الکتریکی باز نشده. به هر حال، آریانا یک پروژه شکست خورده بود و پس از درگیری‌های پرحاشیه، سربه نیست شد.

قاصدک نصیر (۸۸)

دومین پروژه از خودروهای برقی ایرانی که بازهم درحد پروتوتایپ باقی ماند، قاصدک نصیر بود که ترکیبی از سیستم پراید و تیبا روی پلتفرمی با پیشرانه مجهز به پنل خورشیدی به حساب می‌آمد. این خودروی کوچک حاصل زحمات دانشجویان نخبه دانشگاه خواجه نصیر، با یک مرتبه شارژ قادر بود ۹۰ کیلومتر مسافت طی کند. ادعا می‌شد که در طراحی این خودرو از گیربکس بدون کلاچ استفاده شده است، حال اینکه خودروهای برقی ایرانی و خارجی اصولاً نیازی به جعبه دنده ندارند.

مینور (۹۰)

یکی از کوچکترین خودروهای برقی ایرانی که کم شباهت به ام وی ام ۱۱۰ نیست، توسط گروه صنعتی خودروسازان جنوب و در دو تیپ هاردتاپ و سافت تاپ تولید شد. به گفته کاتالوگ این خودرو، قدرت از طریق ۶ باتری ۱۲ ولتی تأمین می‌شد و ماکسیمم برد آن به حدود ۱۰۰ کیلومتر برسد. اما حداکثر سرعت ۴۰ کیلومتر بر ساعت، استفاده از ورقه نازک در بدنه، ستون‌های ضعیف و سپر پلاستیکی، اما و اگرهایی در ارتباط با ورود این خودرو به مرحله تولید انبوه به وجود آورد و در نهایت، نام مینور در لیست کنسل شده ماشین های الکتریکی ساخت ایران قرار گرفت.

کوادرا Q۱ (۹۳)

اولین نمونه در میان خودروهای برقی ایرانی که در تست موفق شد بردی تا ۲۰۰ کیلومتر را با یک مرتبه شارژ باتری Q۱ طی کند، کوادرا Q۱ ساخته شده توسط دانشگاه آزاد قزوین بود. این دستگاه بیش از اینکه یکی از ماشین های الکتریکی ساخت ایران باشد، یک چهارچرخ برقی بود که با باتری سبک و وزن ۴۰۰ کیلوگرم تولید شد.

ساینا برقی (۹۶)

می‌رسیم به اولین اقدام جدی خودروسازان وطن برای عرض اندام در زمینه خودروهای EV. در راستای اهداف کاهش آلایندگی، سایپا در سال ۱۳۹۶ اولین نسخه از ساینا را به عنوان یکی از خودروهای برقی ایرانی معرفی کرد و برنامه‌هایی برای عرضه این خودرو در مقیاس انبوه داشت. این نسخه با همکاری دانشگاه خواجه نصیر و یک شریک بلژیکی طراحی شد، اما به دلایلی در ورود به مرحله تولید شکست خورد. ساینا برقی با توان ۹۳ اسب بخار و برد احتمالی ۱۳۰ ۲۰۰ کیلومتر معرفی شده بود. قیمت خودرو برقی سایپا نسبت به ساینا بنزینی در همان سال، چیزی حدود ۵ میلیون تومان قیمت بیشتری داشت.

دنا پلاس هیبرید PHEV (۹۸)

اولین نماینده خودروهای هیبریدی ایرانی یعنی دنا پلاس PHEV، با تجهیز به دو پیشرانه بنزینی و برقی رونمایی شد و سخن از امکان ریشارژ این مدل با برق شهری و ایستگاه فست شارژ نیز وجود داشت. طبق گفته کاتالوگ، موتور دنا پلاس هیبرید استاندارد آلایندگی یورو ۵ را دارد و موتور بنزینی یک لیتری ۳ سیلندر آن، قدرتی تقریباً ۷۰ اسب‌بخاری تولید می‎‌کند. با وارد شدن موتور الکتریکی به مدار، این قدرت به ۱۲۲ اسب بخار و شتاب صفر تا صد ۹ ثانیه می‌رسد.

باتری لیتیومی دنا پلاس هیبریدی از نوع لیتیومی با ظرفیت ۱۴ کیلووات ساعت است و گویا با استفاده از فست شارژ کلاس ۳، زیر یک ساعت فول شارژ می‌شود. پیشرانه برقی دنا پلاس، ظرفیت طی ۸۰ کیلومتر را دارد و با کمک موتور بنزینی می‌‍تواند تا ۹۰۰ کیلومتر برد داشته باشد.

رانا برقی (۹۸)

اولین تجربه ایران خودرو در خودروهای برقی ایرانی، روی رانا پیاده شد. تعبیه موتور ۱۲۰ اسب بخار با برد حدوداَ ۲۱۰ کیلومتر و ماکسیمم سرعت ۱۴۰ کیلومتر بر ساعت، نوید از شانس نسبتاً خوب این مدل برای ورود به مرحله عرضه گسترده می‌داد. با این حال، نظر به هزینه هنگفت لازم برای استفاده از موتور چری آریزو ۵ برقی روی رانا الکتریکی و تغییر سیستم پیشرانه از بنزینی خطی به EV، تولید رانا برقی به تعداد بالا فعلاً ناممکن است.

تارا برقی (۱۴۰۰)

جدیدترین محصول ایران خودرو که بازهم شانس زیادی برای ورود به بازار خودروهای برقی ایرانی ندارد، تارا برقی است که به تازگی رونمایی شده و صحبت‌هایی درباره ورود آن به بازار تا سال ۱۴۰۵ منتشر گردید. این خودرو با همکاری کمپانی جتکو ساخته شده و موتور آن گویا ۱۷۰ اسب بخار قدرت و ۳۰۰ کیلومتر برد دارد.

اکسیژن (۱۴۰۰)

یکی دیگر از مخلوقات شرکت خودروسازان جنوب تحت عنوان اکسیژن، با تجهیز به باتری ۸.۶ کیلووات ساعتی و در کلاس کامپکت رونمایی شد. این خودرو با یک مرتبه فول شارژ، توان طی مسیر ۲۲۰ کیلومتری را دارد، اما استهلاک باتری آن بیش از حد بالاست. به گونه‎‌ای که سازنده اقرار کرد باتری این خودروهای برقی ایرانی، نیاز به تعویض سالانه خواهد داشت. شاید مشکل پارک و تردد با ابعاد کوچک این خودرو حل شود، اما برای پاسخگویی به نیازهای گسترده جامعه و به خصوص خانواده‌ها مناسب نخواهد بود.

ایگل KMC برقی (۱۴۰۲)

پس از رونمایی خودروی ملی کرمان موتور تحت نام ایگل KMC، این گروه حرکتی برای عرضه نسخه برقی نیز انجام داد. برای سیستم الکتریکی جک J۴ که روی این خودرو پیاده شده، ارقام ۱۶۰ اسب بخار و برد ۳۰۰ کیلومتر اعلام شده است. در صورت رسیدن به مرحله تولید، خریداران امکان شارژ این خودرو در ایستگاه‌های خانگی یا فست شارژ را خواهند داشت.

ریرا برقی (۱۴۰۲)

اولین کراس اوور ایرانی که توسط ایران خودرو تولید و در برنامه پیش فروش عرضه شد، گویا تا چند سال آتی به عنوان یکی از جدیدترین ماشین‌های الکتریکی ایرانی به سبد خرید مشتریان اضافه شود. به گفته تیم طراحی، با همکاری شرکت جتکو برنامه طراحی و توسعه ریرا الکتریکی در دست انجام است. در جدیدترین رونمایی از ریرا برقی در سال ۱۴۰۲، کاتالوگ این خودرو مبتنی بر استفاده از باتری‌های۵۲ کیلووات ساعتی با قدرت ۱۶۱ اسب بخار و برد ۴۲۰ کیلومتر رونمایی شد. در چهره ریرا برقی، تفاوت چندانی با نسخه بنزینی مشاهده نمی‌شود و تنها با توجه به بسته شدن جلوپنجره و حذف اگزوز و دیفیوزرها از پشت خودرو می‌توان ریرا EV را شناخت.

باید منتظر ماند و دید آیا سایپا نیز قصد دارد جدیدترین پروژه خود یعنی سیلک را در نسخه الکتریکی عرضه کند یا خیر؟

آینده خودروهای برقی در ایران

با وجود تمام بررسی‎‌هایی که در لیست امروز انجام دادیم، هنوز معیار قابل اتکایی در ناوگان وطنی برای مقایسه خودروهای برقی ایرانی و خارجی و یا حتی ارزیابی مزایا و معایب خودروهای برقی ایرانی در دست نداریم. نمونه‎‌های عرضه شده، در حد پروژه‌هایی جهت خالی نماندن عریضه باقی مانده‌اند. زیرساخت ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی در ایران در سطح کشور، به حدی از گستردگی و توسعه نرسیده‌اند که در وهله اول، واردات خودروهای برقی به ایران را بشود ایده خوبی دانست.

با توجه به وضعیت قیمت ماشین های برقی موجود در ایران، کمبودهای حاکم در تأمین برق مصرفی خانوارها و آمار مربوط به تولید و مصرف سرانه الکتریسیته، پیش از استارت تولید انبوه ماشین های الکتریکی ساخت ایران و یا اقدام به واردات تعداد بیشتر مدل‌های EV و PHEV خارجی، بایستی تدابیری جهت پاسخگویی پایدار به نیاز مبرم به برق انجام گیرد. با رفع چالش‌ها در این زمینه، می‌توان آینده روشنی برای خودروهای هیبریدی ایرانی در کشورمان متصور بود.