پشت‌پرده تراموا در تهران

به گزارش قیمت ۳۶۰؛ تست شبانه تراموا در تهران، سوالات بسیاری ایجاد می‌کند. وسیله حمل و نقلی که به واسطه کار با برق نقشی در تولید آلودگی ندارد. اما این اولین بار نیست که تلاش برای ایجاد چنین عملیاتی آغاز می‌گردد. سوالی که به طور کلی مطرح می‌شود این است که آیا ظرفیت چنین اقدامی وجود دارد یا خیر.

با منتشر شدن فیلم تست شبانه تراموا در تهران، این اتفاق در فضای رسانه‌ای کشور بازتاب زیادی داشت. اما استفاده از تراموا در سیستم حمل‌ونقل شهری ایران ایده تازه‌ای نیست.

در دو دهه اخیر، مدیران شهری به‌منظور بهبود ترافیک و کاهش آلودگی هوا، به این وسیله نقلیه توجه ویژه‌ای نشان داده‌اند. مثلا در سال ۱۳۹۴، معاون حمل‌ و نقل و ترافیک شهرداری اراک از برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی سیستم تراموا در این شهر خبر داد.

همچنین در سال ۱۳۹۷، طرح احداث تراموا در قزوین با همکاری یک شرکت چینی مطرح شد. این پروژه با هدف حل مشکلات ترافیکی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان قزوینی برنامه‌ریزی شده بود. تراموای قزوین حتی در طرح جامع ترافیک کشور نیز تصویب شد.

اخبار این چنینی درباره تراموا محدود به قزوین نمی‌شوند. در تاریخ ۲۸ آذر ۱۴۰۲ وزیر وقت کشور یعنی احمد وحیدی، بر لزوم تسریع در بهره‌گیری از اتوبوس‌های برقی در شهرهای کشور تأکید کرد و با بیان اینکه در شهرهای قم و کرمانشاه مدل‌های دیگر حمل و نقل یعنی مونوریل پیش‌بینی شده است، افزود: در شهرهای دیگری همچون همدان، رشت و قزوین نیز بحث تراموا مطرح است و ۹ شهر کشور نیز از مترو استفاده می‌کنند.

تراموا، آرزوی چندین و چند ساله مدیران ایرانی!

تراموا به‌عنوان یکی از وسایل حمل‌ونقل عمومی، دارای مزایای متعددی است که مدیران شهری را به استفاده از آن ترغیب می‌کند. این وسیله نقلیه با ظرفیت جابه‌جایی بالای مسافر، می‌تواند به کاهش ترافیک شهری کمک کند. علاوه بر این، استفاده از انرژی الکتریکی در ترامواها، منجر به کاهش آلودگی هوا و صدا در مقایسه با وسایل نقلیه دیزلی می‌شود. همچنین، هزینه‌های عملیاتی و نگهداری تراموا در بلندمدت کمتر از سایر وسایل حمل‌ونقل عمومی است.

در تهران، با جمعیت رو به رشد و ترافیک سنگین، استفاده از تراموا می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی مؤثر در بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی مطرح شود. این وسیله نقلیه قادر است در مسیرهای پرتردد شهری، با سرعت مناسب و توقف‌های منظم، خدمات‌رسانی کند. علاوه بر این، توسعه خطوط تراموا می‌تواند به توزیع متوازن‌تر جمعیت و کاهش تمرکز ترافیک در مناطق مرکزی شهر کمک کند.

سیستم حمل و نقل عمومی تهران نیاز به تغییر دارد؟

سیستم‌های حمل و نقل در کلان‌شهرهای ایران غالبا یا به‌طور کلی، دچار فرسودگی شده‌اند. ازدحام جمعیت در وسایل حمل‌ونقل عمومی یک چالش عمده برای برنامه‌ریزان و مهندسین شهری به حساب می‌آید. طبق اعلام مسعود درستی مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران و حومه در پایان آذرماه ۱۴۰۱ تعداد سفرهای انجام شده با متروی تهران به رقم ۱۰ میلیارد و ۶۵۶ میلیون و ۱۸۹ هزار و ۱۲۴ سفر رسید.

درستی با اشاره به وجود هفت خط مترو در شهر تهران خاطرنشان کرد: «متروی پایتخت ۲۵۸ کیلومتر مسافت و ۱۴۴ ایستگاه دارد و روزانه یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در خطوط مترو تهران جابجا می‌شوند که در روزهای خاص به دو میلیون نفر می‌رسد.»

سید جعفر تشکری هاشمی رئیس وقت کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای اسلامی شهر تهران نیز اعلام کرده که در تهران ۴ میلیون خودرو و یک میلیون موتور تردد دارند و روزانه ۱۹ میلیون و ۳۰۰ هزار سفر کامل و ۲۳ میلیون و ۲۰۰ هزار پاره سفر انجام می‌شود.

مقاله «بررسی میزان اثربخشی سامانه اتوبوسهای سریع السیر BRT بر میزان انتشار آلاینده‌ها هوا با روش Tier2» منتشر شده در فصلنامه «مهندسی ترافیک» نشان می‌دهد که حمل‌ و نقل بیش‌ترین سهم را در تولید و انتشار این آلاینده‌ها دارند. مطالعه موردی خط چهار BRT در سال ۱۳۹۷ نیز نشان می‌دهد در موج آغازین ترافیک روز، حدود سه و نیم میلیون نفر از مجموعه اتوبوس‌های این خط برای تردد خود و رسیدن به مقصد استفاده می‌کنند.

نتیجه ابتدایی بررسی این اعداد نشان می‌دهد که حمل‌ونقل عمومی به زندگی شمار زیادی از شهروندان پیوند خورده است. تراموا مزایای بسیاری دارد اما تغذیه این وسیله از برق یک چالش عمده خواهد بود. همچنان اما این پرسش اساسی که آیا اجرایی شدن پروژه تراموا در ایران به‌صرفه است یا نه کلیدی‌ترین سوالی است که این روزها باید پرسیده شود.

خط تراموای شمال به جنوب احتمالا ۲۰ همت هزینه داشته باشد

در سال 1397 ابهامات زیادی در مورد اجرای طرح تراموای قزوین وجود داشت. در همین سال استاندار قزوین از امضای تفاهم‌نامه‌ای با یک شرکت چینی برای احداث تراموا در این شهر خبر داد. این پروژه با هدف حل مشکلات ترافیکی و بهبود کیفیت زندگی شهروندان قزوینی برنامه‌ریزی شده بود. شهردار وقت قزوین درباره این طرح گفته بود: تراموای قزوین در طرح جامع ترافیک تصویب و منابع مالی این طرح نیز در بودجه 1397 تعریف شده است. او همچنین تاکید می‌کرد که حدود ۳ میلیارد دلار قرارداد در پروژه‌های مختلف داریم که از طریق فاینانس اجرا شده است.

در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۹۷ و در اولین جلسه بررسی اجرای طرح مترو و تراموا در قزوین، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری قزوین تصریح کرد: به ازای هر کیلومتر تراموا به ۱۱ میلیون یورو ارز نیازمندم که در مجموع اجرای این طرح در شهر قزوین ۷۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که در داخل امکان تهیه آن نیست و باید با سرمایه‌گذاری خارجی تامین شود.

فارغ از اینکه تراموای قزوین به کجا رسید، می‌توان با همان نسبت که در صحبت معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری قزوین آمده است، یعنی به ازای هر کیلومتر، ۱۱ میلیون یورو نیاز باشد. با در نظر داشتن نرخ لحظه‌ای یورو، هزینه ساخت و تجهیز هر کیلومتر تراموا، یک همت خواهد بود. طول خط چهار که از پایانه افشار یا پارک‌وی شروع و به ترمینال جنوب ختم می‌شود، ۲۰ کیلومتر یا حتی کمی بیشتر است. در نتیجه، با این حساب تقریبی و نسبت فرض شده، هزینه تراموای فرضی خط چهار، بیش از ۲۰ همت خواهد بود.

آیا راه‌اندازی شبکه تراموا به‌صرفه خواهد بود؟

مسعود درستی مدیرعامل شرکت متروی تهران در خصوص آخرین وضعیت احداث تراموا در تهران در تاریخ ۱۶ تیر ۱۴۰۳ توضیحاتی ارائه کرد و گفت: تا پایان نیم سال اول سال جاری مطالعات تراموا به اتمام می‌رسد و بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته ۱۲ تا ۱۴ ماه زمان اجرای احداث تراموا در تهران در نظر گرفته شده است.

استفاده از تراموا به عنوان جایگزین خط چهار بی‌آرتی تهران از منظر فنی منطقی است، زیرا مصرف انرژی تراموا نسبت به اتوبوس‌های دیزلی کمتر و بهره‌وری انرژی آن به مراتب مطلوب‌تر است. اما هزینه احداث و تجهیز این سیستم بسیار بالا است چرا که نیاز به ایجاد مسیرهای ویژه و تأمین برق پایدار دارد و با توجه به ناترازی‌های موجود در شبکه برق کشور این موضوع می‌تواند یک چالش جدی باشد.

بنابراین اگر مدیران شهری بتوانند زیرساخت‌های برق را بهبود بخشند و منابع مالی لازم را فراهم کنند این طرح می‌تواند در بلندمدت به کاهش آلودگی هوا و کاهش ترافیک کمک کند و همچنین ظرفیت جابه‌جایی بالا برای هزاران مسافر روزانه فراهم آورد. اما اگر زیرساخت کافی در شبکه برق تامین نشود، هزینه‌های عملیاتی بسیار بالا خواهد بود.

البته برخی اشکالات ابتدایی نیز به این طرح وارد است. مثلا ارتفاع کم رام‌های تراموا با زمین و احتمال سنگین شدن آن به سبب ازدحام مسافران، چالش‌های ایمنی و فنی به وجود خواهد آورد که این یک اشکال ابتدایی و جزیی به این طرح خواهد بود.

استفاده از تراموا به عنوان جایگزین سیستم فعلی می‌تواند یک گزینه کارآمد و پایدار باشد اما در غیر این صورت ممکن است هزینه‌های اجرایی پروژه به یک سرمایه‌گذاری پرهزینه تبدیل شود و در نهایت پاسخ به سؤال اصلی تنها پس از انجام مطالعات جامع فنی و اقتصادی مشخص می‌‎شود.