سراب خودروهای برقی؛ زیربنا ناتمام، قیمت‌ها نجومی!

به گزارش قیمت ۳۶۰؛ کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، در نشست تخصصی «فرصت‌های سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در فعالیت‌ها، فرآیندها و طرح‌های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران» دو مسیر موازی را برای کاهش مصرف سوخت پیشنهاد داد.

مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی با اشاره به ظرفیت‌های موجود در حوزه سی‌ان‌جی بر لزوم انجام سرمایه‌گذاری برای توسعه این سوخت تأکید کرد.

او همچنین با استناد به مصوبات شورای اقتصاد و جایگزینی خودروهای پرمصرف بنزینی با خودروهای برقی افزود که همزمان با افزایش استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی باید تعداد ایستگاه‌های شارژ در کشور گسترش یابد و جایگاه‌های عرضه سوخت مایع و سی‌ان‌جی را به‌عنوان مکان‌های مناسب برای احداث ایستگاه‌های شارژ برقی و ایجاد جایگاه‌های چندمنظوره معرفی کرد.

اظهارات ویس‌کرمی درباره راهبرد شورای اقتصاد و توسعه سی‌ان‌جی، هرچند با هدف کاهش مصرف سوخت مطرح شده، اما اجرای عملیاتی آن با چالش‌های اساسی مواجه است که از نظر تصمیم‌گیران مغفول مانده است.

پارادوکس میان اهداف دولتی و قدرت خرید مردم 

بر اساس اظهارات ویس‌کرمی، حرکت به سمت استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی برای جایگزینی خودروهای پرمصرف بنزینی، یکی از راهبردهای بلندمدت شورای اقتصاد است.

در حالی که خودروهای برقی و هیبریدی به‌عنوان جایگزین خودروهای پرمصرف معرفی می‌شوند، واقعیت این است که بخش بزرگی از دارندگان خودروهای پرمصرف از اقشار متوسط و ضعیف جامعه هستند که توانایی خرید این خودروها را ندارند.

قیمت بالای خودروهای برقی، نبود گزینه‌های داخلی مقرون‌به‌صرفه و فقدان تسهیلات جدی باعث شده تحقق این طرح در کوتاه‌مدت و تا زمان اصلاح شرایط اقتصاد سیاسی غیرممکن به نظر برسد.

همچنین نبود خدمات پس از فروش گسترده، کمبود قطعات یدکی و نبود دانش فنی تعمیر این خودروها مالکیت خودروهای برقی را حتی برای دهک‌های بالا پرریسک کرده است.

زیرساخت‌های شارژ خودروهای برقی هنوز در مراحل ابتدایی 

از سوی دیگر زیرساخت‌های شارژ خودروهای برقی هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و حتی تحقق توسعه این ایستگاه‌ها با راهبرد اضافه کردن حداقل یک ایستگاه شارژ تک نازل به پمپ‌های سوخت نمی‌تواند راهکار دائمی برای تشویق عموم مردم برای استفاده از این خودروها باشد.

خودروهای برقی با مزایایی نظیر کاهش آلایندگی، هزینه نگهداری پایین، بهره‌وری بالا و صدای کمتر جایگزینی مناسب برای خودروهای درون‌سوز محسوب می‌شوند؛ اما در ایران، نبود زیرساخت‌های مناسب و چالش‌های فنی و عملیاتی کارایی این خودروها را زیر سؤال برده است.

مهم‌ترین چالش‌ها شامل کمبود ایستگاه‌های شارژ، مرکزگرایی این ایستگاه‌ها، اختلال در خدمات شارژ هنگام خاموشی‌ها، فشار مضاعف بر شبکه برق، فقدان دانش فنی داخلی و خدمات پس از فروش ناکارآمد است. همچنین، زمان‌بر بودن فرآیند شارژ و عمر محدود باتری‌ها منجر به اتلاف وقت قابل‌توجهی برای رانندگان می‌شود.

توسعه سی‌ان‌جی راه‌حلی موقتی و با تبعات سنگین است

بنا بر اعلام مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، تاکنون ۳۵۰ هزار خودروی عمومی تک‌سوز به‌صورت رایگان به دوگانه‌سوز تبدیل شده‌اند و هدف‌گذاری برای تبدیل ۹۰۰ هزار خودرو ادامه دارد.

هرچند این سیاست در راستای کاهش مصرف بنزین قابل توجه و تامل است، اما نمی‌توان پیامدهای حاصل از این سیاست را در بروز چالش‌های فنی و اقتصادی برای مالکان خودرو نادیده گرفت.

گرچه سوخت سی‌ان‌حی به علت قیمت پایین‌تر نسبت به بنزین مورد توجه رانندگان نیز قرار گرفته، اما مساله‌ای که همیشه مورد انتقاد مصرف‌کنندگان بوده، تبعات استفاده مداوم از این سوخت در موتورهای پایه‌بنزینی است.

عملکرد این سوخت در موتورهای پایه‌ گازسوز به مراتب بهتر از موتورهای پایه‌بنزینی است، اما تعداد و تیراژ پایین این موتورها منجرشده تا سوخت CNG نتواند جایگزین مناسبی برای بنزین باشد. بنابراین برای توسعه سی‌ان‌جی، ابتدا باید توسعه خودروهایی با موتور پایه گازسوز در دستورکار قرار بگیرد.

بحران ناترازی تنها مربوط به بنزین نیست!

از دیگر ابعاد مغفول‌مانده این سیاست وضعیت ناترازی انرژی در کشور است. توسعه خودروهای برقی در شرایطی مطرح می‌شود که شبکه برق کشور در بسیاری از فصول سال به‌ویژه تابستان در آستانه خاموشی قرار می‌گیرد. آیا شبکه فعلی می‌تواند پاسخ‌گوی توسعه زیرساخت‌های شارژ خودروهای برقی باشد؟

در سوی دیگر حرکت به سمت CNG نیز با موانعی روبه‌رو است. تجربه سال‌های گذشته در زمینه صف‌های طولانی، تعطیلی مکرر جایگاه‌های گاز و اولویت مصرف خانگی در فصل زمستان این نگرانی را ایجاد می‌کند که آیا افزایش تعداد خودروهای گازسوز با تأمین پایدار گاز همراه می‌شود؟

راهکارهایی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی

با توجه به ناترازی انرژی، فشار بر شبکه برق و نبود زیرساخت‌های گسترده شارژ، حرکت به‌سوی برقی‌سازی ناوگان حمل‌ونقل باید به‌صورت تدریجی، هوشمندانه و واقع‌بینانه انجام شود.

در این مسیر تمرکز بر واردات و توسعه خودروهای هیبریدی کامل (Full Hybrid) می‌تواند گام ابتدایی و مؤثری در کاهش مصرف سوخت، کاهش آلایندگی و بهینه‌سازی مصرف انرژی باشد، بدون آنکه زیرساخت‌های برق کشور را تحت فشار قرار دهد.

خودروهای هیبریدی کامل با قابلیت حرکت به کمک موتور برقی، موتور بنزینی یا ترکیبی از هر دو، بدون نیاز به شارژ خارجی می‌توانند در شرایط کنونی کشور راهکاری عملی و اقتصادی باشند. این خودروها انرژی خود را از طریق بازیابی انرژی ترمز و موتور درون‌سوز تأمین می‌کنند و برای شهرهای فاقد زیرساخت شارژ گزینه‌ای بسیار مناسب هستند.

اما در گام بعدی و مشروط به توسعه زیرساخت‌های شارژ برق شهری و خانگی، واردات و توسعه خودروهای پلاگین هیبرید (Plug-in Hybrid)نیز می‌تواند مکملی کارآمد برای کاهش مصرف بنزین باشد.

پلاگین هیبریدها باتری‌هایی بزرگ‌تر دارند که با برق شهری شارژ می‌شوند و قادرند مسافت‌هایی قابل توجه را به‌صورت تمام‌برقی طی کنند. این خودروها ضمن کاهش مصرف سوخت فسیلی، انعطاف‌پذیری بیشتری نیز برای رانندگان فراهم می‌کنند.

در نهایت پس از توسعه کافی این دو مرحله و تثبیت زیرساخت‌های تولید و توزیع برق می‌توان به شکل گسترده به سراغ خودروهای تمام‌برقی رفت.

خودروهای برقی گرچه در حذف کامل سوخت‌های فسیلی نقش کلیدی دارند، اما نیازمند شبکه شارژ پایدار، برق قابل اتکا و خدمات پس از فروش تخصصی هستند.

در شرایط کنونی توسعه خودروهای برقی بدون زیرساخت کافی می‌تواند با چالش‌های عملیاتی، محدودیت استفاده و نارضایتی مصرف‌کننده همراه باشد.

توسعه ال‌پی‌جی به جای سی‌ان‌جی

گاز مایع (LPG) که ترکیبی از بوتان و پروپان است، در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به عنوان سوخت پاک در خودروها با نام اتوگاز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با وجود مزایایی نظیر پیمایش بالا، احتراق بهتر نسبت به سی‌ان‌جی و سازگاری بیشتر با موتورهای بنزینی، این سوخت در ایران تاکنون به‌صورت رسمی برای خودروها توسعه نیافته و اغلب استفاده از آن به‌ شکل غیرایمن و غیراستاندارد صورت گرفته است.

در حالی‌که ال‌پی‌جی می‌تواند جایگزین مناسبی برای بنزین باشد و مشکلات فنی رایج در خودروهای دوگانه‌سوز سی‌ان‌جی را کاهش دهد، نگرانی‌هایی درباره ایمنی این سوخت به‌ویژه در صورت نشت مطرح شده است.

با این حال کارشناسان معتقدند که با سرمایه‌گذاری در ایمن‌سازی و ایجاد زیرساخت‌های استاندارد، خطرات آن قابل کنترل بوده و توسعه هدفمند ال‌پی‌جی می‌تواند راهکاری عملی برای کاهش وابستگی به بنزین در کشور باشد.

در نهایت به‌نظر می‌رسد سیاست جایگزینی خودروهای پرمصرف بدون توجه به واقعیت‌های اقتصادی مردم، ناترازی زیرساخت‌های انرژی و تجربیات گذشته طرحی پرهزینه و با ضریب موفقیت پایین است.

کارشناسان معتقدند دولت باید با نگاهی متوازن از تمامی ظرفیت‌های موجود بهره بگیرد و پیش از تحمیل یک سیاست جدید به مردم زیرساخت‌های لازم را به‌صورت واقعی توسعه دهد.