حذف صفر از پول ملی به کنترل تورم کمک می‌کند؟

بسیاری از کشورها برای مهار تورم‌های مزمن خود، دست به دامن حذف صفر از پول ملی شدند. اما نتیجه این سیاست در همه آنها یکسان نبود

به دنبال تورم مداوم در اقتصاد ایران، چند سالی است اخبار مختلفی پیرامون اصلاح واحد پول ملی شنیده می‌شود؛ از حذف صفر از پول ملی گرفته تا تغییر نام ریال به نام‌های متنوع. کشورهای بسیاری در راستای اصلاحات پولی و بانکی اقدام کرده‌اند و برخی نیز موفق شدند با این سیاست، خود را از بحران‌های اقتصادی خارج کنند.

در روزهای اخیر، پژوهشکده پولی و بانکی گزارشی در راستای اصلاح واحد پول ملی منتشر کرد. بخشی از این گزارش به تجربه کشورها در زمینه این اصلاحات اشاره دارد که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

تجربه موفقیت‌آمیز حذف صفر از پول ملی ترکیه

کشور ترکیه در اواخر دهه 90 میلادی، تورم بالایی پیدا کرد و اقتصاد این کشور با کاهش چشمگیر ارزش پول ملی روبه‌رو بود. گفته می‌شود مردم ترکیه باید بابت خرید یک قرص نان به اندازه چندین میلیون لیره هزینه می‌کردند.

سرانجام در سال ۲۰۰۴ دستور حذف 6 صفر از لیره ترکیه صادر و در سال ۲۰۰۵ اجرا شد. اگرچه به عقیده کارشناسان صندوق بین‌المللی پول، این سیاست موفقیت‌آمیز بود، برخی دیگر از کارشناسان اعتقاد داشتند صرف حذف صفرهای پول ملی موجب برون‌رفت ترکیه از بحران نبود؛ بلکه ترکیه ابتدا توانست نرخ رشد تورم را به زیر 10 درصد برساند و بعد از اینکه ارزش پول ملی به ثبات نسبی رسید، صفرهای پول را حذف کرد.

در پی این اصلاحات، تورم ۱۰۶ درصدی در سال ۱۹۹۴ به ۷.۷ درصد در سال ۲۰۰۵ رسید. یک مقام بانک مرکزی ترکیه نیز اظهار کرده بود لیر قدیمی باعث بروز مشکلاتی نظیر مشکلات حسابداری، آماری، رایانه‌ای و سیستم پرداختی شده بود.

بحران هویت پول ملی برزیل

یکی از سخت‌ترین تورم‌های دنیا مربوط به دهه‌های ۶۰ و ۷۰ برزیل است. در این دوران ارزش پول ملی برزیل ماهانه حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یافت. پیش از آن در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ میلادی هم واحد پول برزیل دو مرتبه تغییر نام داد اما در سال ۱۹۶۷ برای اولین بار سه صفر از پول ملی این کشور حذف شد و همزمان تغییر نام پیدا کرد.

با این حال، این سیاست جواب نداد و در دهه ۸۰ تورم این کشور به بالای ۱۰۰ درصد رسید و بار دیگر سه صفر از این پول حذف شد. در سال ۱۹۸۱ تورم بار دیگر افزایش یافت و به هزار و ۴۳۱ درصد رسید. دولت برزیل دوباره صفرهای بازگشته به پول ملی را حذف کرد و نام آن را تغییر داد.

در سال ۱۹۹۳ و در زمانی که تورم در مرز دو هزار درصد قرار داشت، سه صفر دیگر از پول ملی برزیل حذف شد. اما از اواسط دهه ۹۰ میلادی برزیل موفق شد نرخ تورم را دورقمی کند و در دهه اول قرن بیستم نیز این نرخ به زیر ۱۰ درصد رسید. برزیل از سال ۱۹۳۰ میلادی طی ۶ مرحله ۱۸ صفر را از پول ملی خود حذف کرد و هشت مرتبه نیز نام این پول را تغییر داد تا در نهایت نام پول ملی برزیل به «رئال» تغییر یافت.

ونزوئلا؛ آینه عبرت کشورها

تورم شدید کشور ونزوئلا از سال ۲۰۱۵ آغاز شد. در این سال نرخ تورم به بالای ۱۰۰ درصد افزایش یافت و در سال‌های بعد با سرعت شتابانی به رشد خود ادامه داد. در سال ۲۰۱۷ نرخ تورم این کشور به ۴۳۸ درصد رسید و در سال ۲۰۱۸ به بالای ۶۵ هزار درصد افزایش یافت.

این نرخ در سال ۲۰۱۹ به بالای ۱۰ هزار درصد رسید و در سال ۲۰۲۱ به رقم ۶۸۶ درصد کاهش یافت؛ که البته تورم همچنان بالایی به شمار می‌رفت. معمولاً در صورت وقوع ابرتورم‌های این‌چنینی، سیاست‌گذاران مجبور می‌شوند صفرهای پول ملی را حذف کنند. در کل، از سال ۲۰۰۸ به تعداد ۱۴ صفر از پول ملی ونزوئلا حذف شده است و انتظار می‌رود با وجود تورم بالایی که در این کشور برقرار است، در سال‌های آینده هم حذف صفرهای پول ملی ونزوئلا ادامه پیدا کند.

صفربازی‌های دولت زیمبابوه

در سال ۱۹۸۰ دلار زیمبابوه معرفی شد اما در انتهای دهه ۹۰ میلادی، نرخ تورم شروع به افزایش کرد. در سال ۱۹۹۹ نرخ تورم به ۵۶ درصد رسید و سه سال بعد، در سال ۲۰۰۲ به مرز ۱۴۰ درصد نزدیک شد. نرخ تورم این کشور در سال ۲۰۰۳ از ۴۰۰ درصد عبور کرد و در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ به حدود ۳۰۰ درصد رسید.

پس از نرخ‌های سه‌رقمی تورم، در سال ۲۰۰۶ سه صفر از پول ملی این کشور حذف شد. اما سیاست‌گذاران هیچ اقدامی در خصوص مهار تورم انجام ندادند و این موضوع باعث شد در سال‌های بعد، این کشور نرخ‌های چند هزار درصد تورم را تجربه کند. در سال ۲۰۰۸ پس از رخ دادن این ابرتورم، دولت زیمبابوه با حذف ۱۰ صفر دیگر از پول ملی، اسکناس‌های جدیدی عرضه کرد و در سال ۲۰۰۹ دوباره ۱۲ صفر دیگر از پول ملی این کشور حذف شد.

تورم زیمبابوه در سال ۲۰۱۰ کنترل شد و تا سال ۲۰۱۸ به زیر ۱۰ درصد رسید و دیگر نیازی نبود تعداد صفرها کاهش یابد. البته در سال‌های اخیر دوباره نرخ تورم این کشور سه‌رقمی شده است.

تجربه بولیوی از سیاست‌های پولی

در نتیجه ابرتورمی که در ابتدای دهه ۸۰ در بولیوی رخ داد، دولت این کشور سیاست‌های مختلفی اتخاذ کرد که در بین آنها تغییر واحد پول ملی نیز به چشم می‌خورد. در پی این امر ۶ صفر از پول بولیوی برداشته شد و واحد پول این کشور از «پزو» به «بولیویانو» تغییر نام داد. کشور بولیوی توانست بعد از اتخاذ این سیاست‌ها ابرتورم را مهار کند به نرخی باثبات و تک‌رقمی برسد.

گذار از شوروی به فدراسیون روسیه

پس از فروپاشی شوروی در ابتدای دهه ۹۰ میلادی، کشور روسیه با تورم‌های سه‌رقمی مواجه شد و در این دوران، اسکناس‌های روبل به اشکال متنوعی چاپ شدند. از سال ۱۹۹۳ روند تورم نزولی شد و در سال ۱۹۹۷ به زیر ۲۰ درصد رسید. به دنبال تورم‌های بالا در اوایل دهه ۹۰ قیمت‌هایی که روی کالاها درج شده بود، دارای صفرهای فراوان بود.

بعد از اینکه نرخ تورم روسیه به ثبات نسبی رسید، در سال ۱۹۹۷ دولت تصمیم گرفت روبل جدیدی چاپ کند و طی این اقدام سه صفر را از روی این اسکناس پاک کرد.